طرح سعدی

مقاله :

بیرجند یکی از مراکز مهم قالیبافی خراسان است. در این شهر پیش از جنگ جهانی دوم قالیبافی رونق بیشتری داشته است. از مناطق اصلی قالیبافی در بیرجند می توان به مود، درخش، و آسیابان اشاره کرد. و در این میان مود سابقه بیشتری در این امر دارد. یکی از طرح‌های معروف منطقه مود طرح سعدی یا ربعی سعدی است.

این طرح به نام طراح آن مرحوم استاد حسین دستجردی که با نام مستعار سعدی مشهور بود نام گذاری شد. از حدود سال ۱۳۰۰ ه.ش. رایج گردید. ویژگی های معروف این طرح، ترنج بزرگ شمسه‌ای است که معمولامتناسب با سایز قالی شانزده تا سی و دو کلاله اطراف ترنج طراحی می‌شود. در اصطلاح محلی به کلاله «کله» نیز گفته می‌شود. این طرح در گروه لچک ترنج شاه عباسی قرار می‌گیرد لچک و ترنج در طرح سعدی از نوع لچک و ترنج غیر همسو است یعنی فرم لچک سه گوش می‌باشد و تکرار یک چهارم ترنج نیست. سر ترنج‌های بزرگ درقسمت بالا و پایین آن قرار می‌گیرد است.ویژگی دیگر طرح، بته جقه‌هایی که به دلیل فرم خمیده آن‌ و تزیینات کنگره‌ای به شعله معروف بوده، که در انتهای گردش همه ساقه‌های اصلی قرار میگیرد.

اتحاد و ظرافت بارزترین ویژگیهایی است که در کلاله های ترنج ربعی سعدی مشاهده می شود .ترنج سعدی الهام گرفته ازخورشید است و وجود ترنج در مرکز متن و مدور بودن آن گواه این ادعا است، افزایش کلاله ها درواقع ترنج آن را دوار و زیبا تر می کند طرح سعدی از لحاظ طرح و رنگ در ردیف طرح‌های با رنگ سنگین می‌باشد. رنگ متن عموما لاکی، عنابی یا کبود بوده است. رنگ ترنج و لچک معمولا همرنگ و اکثرا کبود رنگ آمیزی می شود. حاشیه پهن نیز کبود و حاشیه‌های باریک معمولا پیازی است.