فرش مصری، فرش کتانی با بافت متقارن

اگرچه تعداد فرش های مصری تولید شده بسیار اندک است، اما این گونه بافته ها به عنوان چند نمونه با کیفیت با طرح های زیبا و بدیع شناخته می شوند که اغلب در موزه های خصوصی و بزرگ در سراسر جهان نگهداری می شوند.

قالی بافی در مصر سابقه پرفراز و نشیب دارد، بنابراین لازم است کمی در مورد تاریخچه آن و تأثیر کشورهای مختلف در تغییر نقش و نگار روی فرش ها و حتی روش بافت که باید حفظ شود، بدانیم.

فرش دستباف مصر

قالی مصری یا فرش مصری یکی از محصولاتی است که در مصر بافته می شود. سال ها پیش فرش مصری با پرز های کتانی گره های متقارن مربوط به ۱۴۰۰ سال قبل از میلاد در مقبره مصری کشف شد و این کشف نقطه عطفی در قدردانی از فرش دستباف در آن کشور بود.

فرش‌های بدون پرز یا به عبارت ساده فرش‌هایی با پرز کاملاً تراشیده شده نیز قبل از اسلام یعنی در قرن ششم بافته می‌شد.

مهم ترین و اصیل ترین دوره فرش و قالی بافی در مصر در زمان سلسله mamluk بود که در اواخر قرن پانزدهم قالی های رنگارنگ با طرح های هندسی پیچیده در قاهره بافته شد.

فرش‌های ساخت عثمانی در قرن شانزدهم در قاهره بافته می‌شد که دوره‌ی اشغال ترک‌ها را نشان می‌داد.

در پایان قرن هفدهم فرش های مصری با ماهیت فرش های گره دار به طور کلی از بین رفت و دلیل آن محدودیت های وارداتی بود.

اما قالی بافی مصر در دهه ۱۹۵۰ شروع شد. صادرات قابل توجه فرش های مصری با طرح های ایرانی، ترکی و قفقازی نشان از رونق بازار قالی بافی در این دوران دارد.

تاریخچه فرش مصر قبل از میلاد مسیح

مصر کشوری است که در قسمت شرقی شمال آفریقا واقع شده است و تاریخچه قالی بافی به قبل از میلاد مسیح برمی گردد. نمونه هایی از فرش های دستباف مصری و حصیرهای بافته شده از ۱۵۰۰ سال قبل از میلاد باقی مانده است. فرش‌های مصری بین قرن‌های هفتم و یازدهم پس از میلاد در فسطاط نزدیک قاهره و در شهر بندری قصیر القادیم بافته می‌شد. در حال حاضر، نمونه های زیبایی از فرش های مصری در موزه های هنرهای زیبا و مجموعه های خصوصی در سانفرانسیسکو نگهداری می شود. فرش دستباف چین نیز جزو فرش های پرقدمت میباشد.

تاریخچه فرش دستباف مصر از قرن چهاردهم

در اوایل قرن چهاردهم و در دوره mamluk، فرش‌ دستباف مصر با گره‌های نامتقارن، پایه‌های پشمی و توده‌های پشم بافته می‌شد. فرش مدرن mamluk یک فرش ابریشمی منحصر به فرد مصری است که در نیمه اول قرن شانزدهم در قاهره بافته شده و در موزه هنرهای زیبای وین نگهداری می شود.

تاریخچه فرش مصر در قرن شانزدهم

در قرن شانزدهم، امپراتوری عثمانی مصر را فتح کرد و صنعت فرش را به سرعت توسعه داد. قالیبافان و ناظران مصری برای گسترش صنعت فرش به اجبار به شهرهایی مانند دمشق، سوریه و پایتخت عثمانی منتقل شدند. در آن زمان بافت فرش مصری عمدتاً برای رفع نیازهای امپراتوری و بازار جهانی انجام می شد.

بافت آن دوره از نظر طرح و رنگ بسیار جذاب است و به واسطه کار عثمانی ها قالی بافی در مصر توسط بافندگان قاهره با سبکی معروف ایجاد شد. اگر به فرش‌های آن دوره دقت کنید، می‌توانید تأثیر طرح‌های فرش ترکی و ایرانی را بر فرش‌ های مصر ببینید.

تاریخچه فرش مصر در قرن نوزدهم

در قرن نوزدهم، صنعت قالی بافی در مصر به دلیل تقاضای کم در بازار جهانی کاهش یافت. مصر در دهه ۱۹۵۰ با بازتولید قالی‌های سنتی ایرانی که طرح‌های خود را از شهرهایی مانند اصفهان، کاشان، کرمان و تبریز می‌گرفت، احیا شد. طرح های کلاسیک از این دوران مورد تقاضا بود. رونق قالی بافی در مصر در این دوره نه تنها به دلیل پایان جنگ جهانی دوم، بلکه به دلیل تمرکز بسیاری از شرکت ها بر بافت فرش های اصیل به سبک مصری بود. این شرکت ها هزاران بافنده را برای بافتن بهترین فرش ها و قالی های مصری به کار گرفتند.

در دهه ۱۹۷۰، سبک‌های تزئینی رایج در بازار بین‌المللی مورد توجه قرار گرفت و قالی‌بافی در مصر رونق گرفت. قالی بافان و هنرمندان مصری نیز طرح های شرقی را از ایران و هند بازتولید می کردند و در بازارهای بین المللی به فروش می رساندند. این سبک قالی بافی مورد قبول و درخواست طراحان داخلی نیز می باشد.

فرش دستباف مصر در دوره mamluk

فرش‌های دوره mamluk بسیار کمیاب هستند و از بهترین فرش‌های مصر در تمام دوران هستند. قالی بافی در دوره mamluk قبل از فتح مصر توسط عثمانی ها در سال ۱۵۱۷ و دوره قالی بافی از قرن پانزدهم تا آغاز قرن شانزدهم به عنوان دوران شکوفایی هنر اسلامی در مصر شناخته می شود.

فرش‌های مصری مربوط به دوره mamluk بیشتر در موزه‌ها و مجموعه‌های خصوصی نگهداری می‌شوند. در بافت این فرش مصری از پالت سه رنگ از رنگ های آبی، قرمز و سبز استفاده شده است که دارای اشکال و فرم های طبیعی متقارن است. استفاده از اشکال هندسی ساده که در قالی های مصری از این دوره تکرار می شود، از نشانه های فرش مصری این دوره است.

مطالعات زیادی در مورد فرش mamluk مصر انجام شده است. اما دانشمندان هنوز در مورد زمان دقیق پیدایش آن به توافق نرسیده اند. قدیمی ترین کارنامه قالی بافی و فرش بافی در عصر mamluk متعلق به مسافر ونیزی «گیوسافات باربار» است که در سفر وی به تبریز در سال ۱۴۷۴ به ثبت رسیده است و در سفرنامه خود کیفیت فرش تولیدی تبریز را بالاتر از فرش تولید شده در قاهره ذکر کرده است. از فرش های قدیمی به فرش سوف میتوان اشاره کرد.

قالی‌های mamluk متمایز هستند و اغلب با نقوش هندسی مشخص می‌شوند.

شخصی به نام «کورت اردمن» ترتیب قالی های mamluk را طبقه‌بندی کرده و بر اساس پیشینه اصلی به سه گروه اصلی تقسیم کرده است:

• گروه اول: زمینه اصلی مربع در هر یک از چهار گوشه یک طرح مربع کوچک دارد، مانند نمونه فرش موزه هنر منروبولیتن که بافت آن به اواخر قرن ۱۵ و اوایل قرن ۱۶ باز می گردد.
• گروه دوم: پس زمینه اصلی مستطیل، با یک عنصر مرکزی در امتداد شکل مستطیل، که اغلب به ۲، ۳ یا ۵ مدال با اشکال بازتابنده عنصر مرکزی تشکیل می شود. نمونه ای از این گروه در موزه هنر فیلادلفیا است.
• گروه سوم: فرش بزرگ با زمینه اصلی به چند قسمت و مدال تقسیم می شود. نمونه ای از این گروه نیز در موزه هنر متروبولتین وجود دارد.

طرح و نقش فرش دستباف مصر

بیشتر فرش‌های mamluk را می‌توان از یک قطعه مرکزی که از پایه فرش شروع می‌شود، درست کرد.

این هسته مرکزی با یک لبه بیرونی ادغام شده یا یک صفحه مستطیل شکل که اغلب به اشکال سه جانبه تقسیم می شود و یک شکل هندسی را نشان می دهد مشخص می شود.

در برخی موارد، این مستطیل ها دارای سرو، نخل و برگ های چتری شکل هستند.

معرفی فرش های دوره عثمانی

برخلاف قالی‌های مصری مربوط به دوره mamluk ، قالی‌های عثمانی ترکیبی از رنگ‌ها هستند، اما دارای همان طرح‌ها و نقش‌های متقارن هستند که در قالی‌های مصری دوره mamluk یافت می‌شود.

در فرش‌های دوره عثمانی از برگ‌ها، نخل‌ها و آویزهای یکنواخت برای هماهنگی با نقوش لاله، سنبل، میخک و انار استفاده می‌شد.

در این دوره هنرمندان قالی بافی از گره ایرانی به جای گره ترکی برای خلق طرح های خاص استفاده می کردند.

جالب است بدانید که این نقوش نشان دهنده تاریخ آشفته مصر و ده ها دوره درگیری در این کشور است که در نقوش این فرش ها نیز نمایان شده است.

تاریخ دقیق اولین قالی بافی مصر مشخص نیست، اما برخی شواهد نشان می دهد که قالی بافی در این کشور در اواسط قرن پانزدهم تا اوایل قرن شانزدهم به اوج خود رسید.

هنر فرش مصر متاثر از وقایع تاریخی مختلف بوده است که مهمترین آنها اشغال این کشور توسط عثمانی ها و تسلط بر مصر بوده است.

در این مدت روش بافت و طرح قالی های مصری تغییر زیادی کرد.

همانطور که در این مقاله خواندید، هنر قالی بافی در این کشور به دوره های تاریخی مختلفی تقسیم می شود که هر کدام بستری برای موفقیت روش، نقش و رنگ جدید تولید در این صنعت بزرگ است.

در حال حاضر به دلیل کمیاب بودن فرش های اصیل مصر، این فرش ها با قیمت های بالایی به فروش می رسند و اغلب در موزه های بزرگ جهان نگهداری می شود.

قالی جوشقان

قالی اراک

آشنایی با فرش دستباف چین